ჩეზარე პავეზე – ლექსები

ჩეზარე პავეზე (1908 – 1950)

იტალიელი მწერალი, კრიტიკოსი და მთარგმნელი ჩეზარე პავეზე დაიბადა 1908 წელს. 1930 წელს ინგლისური ლიტერატურის სპეციალობით დაამთავრა ტურინის უნივერსიტეტი, სადაც დაიცვა დისერტაცია უოლტ უიტმენის შემოქმედებაზე. ორი წლის შემდგომ, მუსოლინის დიქტატორობის პერიოდში, დისა და სიძის დაჟინებული თხოვნით და იმ მიზნით, რომ სკოლაში მასწავლებლად მუშაობის უფლება მოეპოვებინა, იტალიის „ეროვნულ ფაშისტურ პარტიაში“ გაწევრიანდა. მოგვიანებით, 1935 წელს, ინტელექტუალების დევნის დროს ანტიფაშიზმის ბრალდებით დაპატიმრებული, ციხიდან სწერდა დას: „როდესაც თქვენს რჩევას მივყევი, რომ თითქოს პარტიაში შესვლით მომავალი, კარიერა და მშვიდი ცხოვრება მექნებოდა, პირველად ვუღალატე საკუთარი სინდისის ხმას“. შიდა გადასახლების დროს, 1936 წელს, დაიბეჭდა მისი პირველი პოეტური კრებული, რომელშიც მიჯნურისადმი, ტინა პიძარდოსადმი, მიძღვნილი ლექსებიც შედიოდა; თუმცა პოეტს იმედგაცრუება ელოდა: იმავე წელს პატიმრობიდან ტურინში დაბრუნებულმა ტინას გათხოვების ამბავი შეიტყო. გათავისუფლებულმა ჩეზარე პავეზემ თავის სარჩენად მთარგმნელობით საქმიანობას მიჰყო ხელი. სხვადასხვა პერიოდში თარგმნა ჰერმან მელვილის, ლუის სინკლერის, ჯეიმზ ჯოისის, უილიამ ფოლკნერის, გერტრუდ სტაინისა და სხვათა ნაწარმოებები. 1950 წლის იანვარში რომში გაიცნო და შეუყვარდა ამერიკელი მსახიობი კონსტანს დოულინგი, რომელიც იტალიაში კარიერული მიზნებით იყო ჩამოსული და ამავე მიზნებისთვის სურდა ჩეზარე პავეზეს გამოყენება. მალევე, როდესაც კონსტანსმა იგრძნო, რომ პავეზე მსახიობის კარიერის აწყობაში ვერ დაეხმარებოდა, მიატოვა იგი და მისთვის არცერთ წერილზე არ უპასუხია. მოგვიანებით ამერიკაში დაბრუნდა, რათა ჰოლივუდში ეცადა ბედი. 1950 წლის მარტ-აპრილში, თვითმკვლელობამდე ხუთიოდე თვით ადრე, პოეტმა კონსტანს დოულინგს მიუძღვნა ათი ლექსი, მათგან ორი ინგლისურად დაწერილი. ეს ლექსები მისი სიკვდილის შემდეგ იპოვეს და იგი ცალკე პოეტურ კრებულად გამოიცა. მკითხველს ვთავაზობთ ამ კრებულში შემავალი ხუთი ლექსის ქართულ თარგმანს.

                                                                                            (მთარგმნელი)

კ.-ს ჩ.-საგან

შენ,

ნაირფერო ღიმილო

ყინვით მოსარკულ თოვლზე –

მარტის ნიავო,

ცეკვაო,

ფიფქში რომ ამკობ რტოებს,

ოდნავ გაბუტვით ნათქვამო

„ოოჰ!“, გამთბობო სულის –

კოჭბროლა ირემლაღო და

მწყაზარო,

გიმხელ სურვილს:

კვლავ

და მარადჟამს დამათროს

შენი შვენების ცქერამ,

ქათქათად შლილმა არშიამ

შენი სიცოცხლის დღეთა –

ხვალ ყინვაა და სუსხია

სადღაც იქ, ბარში, ქვემოთ –

შენ, ნაირფერო ღიმილო,

კისკისო, ლხენის მგვრელო!

11 მარტი, 1950

To C. from C.

You,

dappled smile

on frozen snows –

wind of March,

ballet of boughs

sprung on the snow,

moaning and glowing

your little «ohs» –

white-limbed doe,

gracious,

would I could know

yet

the gliding grace

of all your days,

the foam-like lace

of all your ways –

tomorrow is frozen

down on the plain –

you, dappled smile,

you, glowing laughter.

11 marzo 1950

დილით ყოველთვის ბრუნდები ჩემთან

გამთენიისას ცის კიდეს აპობს

და ცარიელი ქუჩების ბოლოს

შენს ბაგეთაფრად სუნთქავს აისი.

შენი თვალები მკრთალი შუქია

და ტკბილი ცვარი, განთიადისპირს

რიბირაბოსფერ სერებს დაღვრილი.

შენი ფეხის ხმა და შენი სუნთქვა

მოეფინება გარშემო სახლებს

და გარიჟრაჟის სიოდ დაჰბერავს.

ქვაფენილების სურნელით სავსე

ქალაქიც უმალ ახმიანდება.

შენ სიცოცხლე ხარ და აღმაფრენა.

აისის შუქზე თანდათანობით

მინავლებული ცისკრის ვარსკვლავი,

სიოს შრიალის ამო შეგრძნება,

სიტფო, კამკამა ჰაერის სუნთქვა –

უკვე გასრულდა ღამე ნელ-ნელა.

შენ სინათლე ხარ და გათენება.

20 მარტი, 1950

In the morning you always come back

Lo spiraglio dell’alba

respira con la tua bocca

in fondo alle vie vuote.

Luce grigia i tuoi occhi,

dolci gocce dell’alba

sulle colline scure.

Il tuo passo e il tuo fiato

come il vento dell’alba

sommergono le case.

La città abbrividisce,

odorano le pietre –

sei la vita, il risveglio.

Stella perduta

nella luce dell’alba,

cigolio della brezza,

tepore, respiro –

è finita la notte.

Sei la luce e il mattino.

20 marzo 1950

მოვა, შემომხედავს შენეულ თვალებით

მოვა, შემომხედავს შენეულ თვალებით

სიკვდილი უწყალო, დაუძინებელი,

ჩვეულებასა თუ დანანებასავით

ცისკრიდან მწუხრამდე სულ ჩვენი მდევნელი.

და გამაცილებენ ეგ შენი თვალები –

მსწრაფლ გადიქცევიან ამაო სიტყვებად,

ჩახშობილ ძახილად, განძარცვულ სიჩუმედ…

თუმც დილით, როდესაც შენს ირგვლივ ფითრდება

სარკეში ცქერისას სამყარო, შენ უკვე

საკუთარ თვალებში ამჩნევ ამ ცვლილებას.

იმ დღეს ჩვენც მივხვდებით, სულდგმად რომ გიგულვებთ,

ეჰ, ტკბილო იმედო, ხარ მტკნარი სიცრუეც.

სიკვდილი კაცთ მზერას ერთნაირს აგებებს.

მოვა, შემომხედავს შენეულ თვალებით

სიკვდილი და თითქოს უმალვე შეწყდება

ჩვევა ოდინდელი და თითქოს სარკეში

სახეს აწ გარდაცვლილს იხილავ ჩვენებად,

თითქოსდა მოკუმულ ბაგეებს უსმენდე.

მორევს ჩავეშვებით მდუმარე ვედრებად.

22 მარტი, 1950

Verrà la morte e avrà i tuoi occhi

Verrà la morte e avrà i tuoi occhi –

questa morte che ci accompagna

dal mattino alla sera, insonne,

sorda, come un vecchio rimorso

o un vizio assurdo. I tuoi occhi

saranno una vana parola,

un grido taciuto, un silenzio.

Così li vedi ogni mattina

quando su te sola ti pieghi

nello specchio. O cara speranza,

quel giorno sapremo anche noi

che sei la vita e sei il nulla.

Per tutti la morte ha uno sguardo.

Verrà la morte e avrà i tuoi occhi.

Sarà come smettere un vizio,

come vedere nello specchio

riemergere un viso morto,

come ascoltare un labbro chiuso.

Scenderemo nel gorgo muti.

22 marzo 1950

გამოვივლი ესპანეთის მოედანს

ცა იქნება ულურჯესად კამკამა.

ფიჭვებით და მოკირწყლული ქუჩებით

ფენილ ბორცვზე გზები გადაიშლება.

ვერ შეარხევს ამ ქუჩათა ჩოჩქოლი

ჰაერს, დილით მყუდროდ რომ ირინდება.

ყვავილები, შადრევნებთან ნაირფრად

დაცვარულნი მოკიაფე ფერებით,

თვალს ნაბავენ კოხტა გოგონებივით

ხალისით და მოხდენილი მშვენებით.

მოკისკასე მზეში ამღერდებიან

კიბეები, ტერასები, მერცხლები.

შენი ქუჩაც თვალწინ გადამეშლება,

ქვით ნაგები კედლებიც კი იმღერენ,

გული ჟრჟოლით ისე ამიძგერდება,

შადრევნები ვით აფრქვევენ წყლის შხეფებს –

ო, რა გულის ჩქროლვითა და ფანცქალით

ამოვირბენ შენი სახლის კიბეებს.

დილის სიოს, გაღვიძებულ ქუჩათა

სუნთქვას იგრძნობს შენი ბინის სარკმლები.

გაიღება კარი… გულის ფრიალი –

გზების ხმაურს, ჩოჩქოლს დანადარები –

მყის გაქრება შენი გასაოცარი

სილამაზის ბრწყინვით განაქარვები.

შენ დამხვდები… განაბული, ნათელი.

28 მარტი, 1950

Passerò per Piazza di Spagna

Sarà un cielo chiaro.

S’apriranno le strade

sul colle di pini e di pietra.

Il tumulto delle strade

non muterà quell’aria ferma.

I fiori spruzzati

di colori alle fontane

occhieggeranno come donne

divertite. Le scale

le terrazze le rondini

canteranno nel sole.

S’aprirà quella strada,

le pietre canteranno,

il cuore batterà sussultando

come l’acqua nelle fontane –

sarà questa la voce

che salirà le tue scale.

Le finestre sapranno

l’odore della pietra e dell’aria

mattutina. S’aprirà una porta.

Il tumulto delle strade

sarà il tumulto del cuore

nella luce smarrita.

Sarai tu – ferma e chiara.

28 marzo 1950

ოდესმე წასაკითხი უკანასკნელი ბლუზი

ფლირტი ყოფილა უბრალოდ,

შენ კი იცოდი თურმე –

მას კიდევ გული ატკინა

დიდი ხნის წინათ უკვე.

არც არაფერი შეცვლილა,

გასულან მხოლოდ წლები –

ერთ დღეს მოვსულვართ ამქვეყნად,

მერე ერთ დღესაც ვკვდებით.

ის კიდეც მოკვდა საბრალო

ადრე, დიდი ხნის წინათ –

ის, ვინც საწადელს ეცადა,

მაგრამ ვერაფერს მიხვდა.

11 აპრილი, 1950

Last blues, to be read some day

‘T was only a flirt

you sure did know –

some one was hurt

long time ago.

All is the same

time has gone by –

some day you came

some day you’ll die.

Some one has died

long time ago –

some one who tried

but didn’t know.

11 aprile 1950 (იტალიურიდან და ინგლისურიდან თარგმნა ნიკოლოზ შამუგიამ)